Fragment wywiadu:

"Ja, natomiast, pojechałem autobusem do Brasławia, a później piechotą się wybrałem dalej, do Zaracza. To było siedem kilometrów. I, że tak powiem, odpowiadając na to pytanie, opowiem historię, bo tak mnie najłatwiej będzie to wyobrazić. /cisza/ Szedłem tą drogą i zobaczyłem kobietę. I postanowiłem porozmawiać z nią. W polu coś tam robiła. I rozpocząłem tą rozmowę, no i pytam się, czy daleko do Zaracza?"

-Po polsku, po rosyjsku? /żona pyta/

"A, nie pamiętam. Po białorusku, albo...."

"Nie, chyba zacząłem po rosyjsku. Bo ja najpierw chodziłem do szkoły białoruskiej, ale później tą mowę białoruską zapomniałem. Już lepiej po rosyjsku rozmawiałem. A ona mówi – ''Ten czerwony dach, to jest  zaradzki dom''. Aha, to ja patrzę, to niedaleko. No więc, idę tymi polami. I patrzę. Jaki rów, łąka. Przeskoczyłem przez rów, stoi młyn. Jakaś ruina stoi. I patrzę, to jest nasz młyn."

-I co pan wtedy czuł? Jak pan zobaczył ten młyn? Jakieś wspomnienie?

"Co czułem, to ja nie wiem. Ale było moje, to ja mogę powiedzieć, powiedzmy, szczerze, zdziwienie."

-Że to przetrwało?

"Że znalazłem się w tym miejscu, które zupełnie inaczej sobie wyobrażałem."

/.../

-A gdzie najczęściej chowano te worki? Pani Grażyna mówiła, że na piersiach.

"Bardzo możliwe. Albo na piersiach pod stanikiem, albo w majtach, albo, to nie wiem. To było gdzieś tam, w takich miejscach, gdzie..... Ręka władzy radzieckiej, trochę pruderyjna, jednak nie zawsze docierała tam. To ci dokładnie nie powiem, bo wtedy, kiedy to się działo, to się tym nie interesowałem. A poza tym, mama mnie nie opowiadała, żebym nie wypaplał. Ile macie lat?"

-Czternaście.

"No, to ja byłem młodszy o trzy lata. 1945 rok, miałem jedenaście lat."

Fragment listu czytanego przez Pana Janusza podczas wywiadu:

''Ja wysłałem dwa listy do was, ale odpowiedzi na nie otrzymałem. Piszę jeszcze, proszę bardzo. Napisz Czesiu do mnie choć parę słów.  W moim obecnym życiu żołnierskim sprawia mi wielką radość i przyjemność. Potrzeba ci wiedzieć, że od chwili opuszczenia domu rodzinnego (czyli w Zaraczu) nie miałem dotychczas z waszych stron żadnych wiadomości. Czemu milczycie? Czyście zapomnieli zupełnie o mnie? Co do mnie, jestem zdrów. Czuję się dobrze. Tymczasem znajduję się z dala od frontu, lecz podobno wyruszymy na front. Trwa wykańczanie Szwabów. Czeka nas jeszcze zbrojna walka z najeźdźcą niemieckim. Od tego żołnierz.....'' Nie mogę przeczytać. ''Kochana Czesiu, jak wasze zdrowie? Jak zdrowie cioci, Józia? Gdzie teraz Irka? Co słychać u was w Zaraczu? Może pisał kto z mojej rodziny, a może kto powrócił? Ciekaw jestem wszystkiego, napisz Czesiu. Pozdrowienia-Edward.''

-A jeszcze po drugiej stronie.

Aha. ''Całuję rączki Czesi''.

-Cioci.

Tak, /czyta dalej/

''Cioci. Pozdrowienia serdeczne Irce, Józefowi. Ukłony wszystkim znajomym. Jak sprawuje się Roman? Czy troszczy się o wasz los, jak to było dawniej?''

-A Roman, to kto?

"Związek Radziecki /śmiech/ A ''Ciocia Andzia'' to była Anglia."

Przeczytaj całość: